صد جایی که در ایران باید دید: شهر سوخته

راههای دسترسی: شهر سوخته در ۵۶کیلومتری جنوب زابل و ۱۶۰کیلومتری شمال زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل به زاهدان واقع شده است.
شهر سوخته نام بقایای دولت شهری باستانی در که روی آبرفتهای مصب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون و زمانی در ساحل آن رودخانه بنا شده بود.
دوره بنای این شهر بزرگ باعصر برنز تمدن جیرفت قارن است و ایرانیان در حدود ۶۰۰۰سال پیش در این شهر زندگی میکرده اند. شهر سوخته ۲۸۰ هکتار وسعت دارد. این شهر دارای پنج قسمت اساسی بوده که شامل بخش مسکونی؛ بخشهای مرکزی؛ منطقه صنعتی؛ بناهای یادمانی؛ و گورستان است که به صورت تپه های متوالی و چسبیده به هم واقع شدهاند. بر اساس نظر متخصصان این شهر در سه هزار و ۲۰۰سال قبل از میلاد پایه گذاری شده و مردم آن در چهار دوره بین سال های سه هزار و ۲۰۰تا هزار و ۸۰۰قبل از میلاد در آن سکونت داشته اند. به دلیل آتش سوزی در دو دوره زمانی بین سال های سه هزار و ۲۰۰تا دو هزار و ۷۵۰قبل از میلاد «شهر سوخته» نامیده می شود. این شهر از نادرترین شهرهای باستانی است که در آن، زنان عهده دار امور مالی خانواده شان بوده اند، بر مبنای یافته های باستان شناسان شهر سوخته ۱۵۱هکتار وسعت دارد و بقایای آن نشان می دهد که این شهر دارای پنج بخش مسکونی واقع در شمال شرقی شهر سوخته، بخش های مرکزی، منطقه صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است که به صورت تپه های متوالی و چسبیده به هم واقع شده اند. در حفاری های اخیر شهر سوخته مشخص شد که با توجه به صنعتی بودن آن و وجود کارگاه های صنعتی ساخت سفال و جواهرات در این منطقه، ساکنان شهر سوخته از درختان موجود در طبیعت برای سوخت استفاده می کرده اند. برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی متعلق به چهار هزار و ۸۰۰سال قبل کشف شد، این چشم مصنوعی متعلق به زنی ۲۵تا ۳۰ساله بوده که در یکی از گور های شهر سوخته مدفون شده بود و چشم مصنوعی بر روی جمجمه او قرار داشته است چشم مصنوعی یافت شده در چشم چپ این زن کار گذاشته شده و با وجود گذشت زمان هنوز سالم مانده است. جنس این چشم مصنوعی یافت شده بطور کامل مشخص نشده اما به نظر می رسد در ساخت آن از قیر طبیعی مخلوط به نوعی چربی جانوری استفاده شده است. در روی این چشم مصنوعی ریزترین مویرگ های داخل چشم توسط مفتول های طلایی به
قطر کمتر از نیم میلی متری طراحی شده و مردمک این چشم نیز در وسط طراحی شده و تعدادی خطوط موازی که تقریبا یک لوزی را تشکیل می دهند در پیرامون مردمک دیده می شود یکی از شگفت انگیزترین یافته های این شهر باستانی، پیدا شدن نشانه های کهن ترین جراحی مغز در آن است در این رابطه جمجمه ای از دختر دوازده یا سیزده ساله کشف شده که در چهار هزار و ۸۰۰سال قبل پزشکان آن دیار برای درمان بیماری هیدروسفالی
(جمع شدن مایع درجمجمه) بخشی از استخوان جمجمه او را برداشته و جراحی کردند و این دختر بچه نیز مدت ها بعد از این عمل زنده مانده است. در کاوش های انجام شده در شهر سوخته یک خط کش ساخته شده از چوب آبنوس کشف شده است. سرپرست گروه باستان شناسی شهرسوخته گفت: این خط کش به طول ۱۰سانتیمتر با دقت نیم میلیمتری و از جنس چوب آبنوس است و کشف آن نشانگر این امر است که ساکنان این شهر باستانی پیشرفت های زیادی در زمینه علم ریاضیات داشته اند.

از گور باستانی شماره ۷۶۱در شهر سوخته کهن ترین تخته نرد جهان به همراه ۶۰مهره پیدا شده است. این تخته نرد بسیار قدیمی تر از تخته نردی است که در گورستان سلطنتی »اور« در بین النهرین پیدا شده بود. باستان شناسان هنگام کاوش در یک گور پنج هزار ساله جامی را یافتند که نقش یک بز و یک درخت روی آن دیده می شد، آن ها پس از بررسی این شی دریافتند نقش روی جام برخلاف دیگر آثار به دست آمده از محوطه های تاریخی شهر سوخته، تکراری هدفمند دارد، به گونه ای که حرکت یک بز به سوی درخت را نشان می دهد. باستان شناسان با نزدیک کردن این تصاویر به یکدیگر موفق شدند نمونه ای ازیک تصویر متحرک را در قالب یک فیلم ۲۰ثانیه ای به دست آورند با توجه به اینکه در شهر سوخته هیچ خطی یافت نشده نام واقعی این شهر نیز ناشناخته مانده است. در حال حاضر کمتر از ۵درصد این شهر تاریخی کاوش شده که در این کاوش ها به شواهد خوبی از زندگی مردم پنج هزار سال قبل رسیده ایم. از کل پیکرک های حیوانی یافت شده در این منطقه تاریخی حدود ۹۰درصد مربوط به پیکرک گاو است که نشان دهنده اعتقاد به برکت و نیز حاصلخیزی این منطقه است. مردم این شهر در آیین تدفین خود مردگان را به حالتی خاص به همراه خوراکی و گاه سکه و اشیا دفن کرده اند که این موضوع نیز نشانگر اعتقاد این مردم به زندگی پس از مرگ است. بهترین زمان سفر فصول غیر گرم سال می باشد.

منبع: صدجایی که در ایران باید دید- تالیف و جمع آوری: کورش مقصودی