صدجایی که در ایران باید دید : آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

راههای دسترسی: شهر اردبیل محله عالی قاپو
صفی الدین ابوالفتح اسحاق،ملقب به شمس الدین معروف به شیخ صفی عارف، شاعر و بزرگ خاندان صفوی و بنیانگذار فرقه صوفی در قرن هشتم است.نسب او را با ۱۹واسطه به امام موسی کاظم رسانده اند. او در شهر اردبیل، در سال ۶۵۰هجری قمری، به دنیا آمد و زبان مادریاش آذری بود و شعرهای زیادی به زبان ترکی در کتابهای صفوه الصفا و سلسله النسب سروده است. پدر و اجداد پدری شیخ در کلخوران اردبیل به کار زراعت اشتغال داشتند شیخ صفی الدین برای همسری فاطمه خاتون دختر زاهد گیلانی را انتخاب کرد و از اون سه پسر به نامهای محیی الدین، صدرالدین و ابوسعید داشت. شیخ صفی الدین فردی بود که به عزلت و گوشه نشینی علاقه داشت و ساعتها به عبادت و رازونیاز میپرداخت علاقه شیخ به مسائل مذهبی باعث شد تا در شهر اردبیل یک خانقاه تاسیس کند و شاگردان و پیروان زیادی را پرورش دهد. شیخ صفی الدین اردبیلی در سال آخر عمرش به حج مشرف شد و در پایان همان سال و در راه بازگشت در سال ۷۳۵هجری شمسی سن ۸۵سالگی درگذشت. مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفیالدین اردبیلی جد سلاطین صفویه، در سال ۷۳۵ ه.ق به دست فرزند وی صدرالدین موسی بنا شد. پس از شروع حکومت صفویه، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود، قسمتهای مختلفی به این مجموعه اضافه شد. به ویژه در دوره شاه عباس اول و از آن جا که وی ارادت فراوانی به شیخ صفی الدین داشت و بسیار به زیارت مقبره وی میرفت، برای تکمیل و تزیین این اثر، کارهای فراوانی صورت گرفت .در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ عهد صفوی چنان به زیور آراسته شد که هم چنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران بهشمار میآید .منزل و خانقاه شیخ صفی در همین مکان قرار دارد، و بر طبق وصیت شیخ، جنازه اش را در اتاقی جنب خلوتخانه و باغچه و حوضخانه دفن کردند و بر قبر او بنایی ایجاد کردند تا علاوه بر مقبره شیخ صفی و مرقد شاه اسماعیل اول – آرامگاه های دیگری از شاه زادگان صفوی و فرزندان وی را در این بقعه و محل شهیدگاه قرار دهند.در این مکان علاوه بر آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، مقبره های شاه اسماعیل اول( نخستین پادشاه صفویه( و مادر شاه اسماعیل )دختر اوزون حسن آق قویونلو(و نیز برخی از مشایخ و صاحب منصبان دوران صفوی و نیز شهیدان ایرانی جنگ چالدران، قرار دارد. از دیگر بخش های این مجموعه چینیخانه، مسجد، جنت سرا، خانقاه، چله خانه، شهیدگاه و چراغخانه؛ پناهگاه است. یکی از موارد منحصربه فرد این مجموعه این است که این بقعه حاوی دهها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته های هنری است که از آن جمله میتوان به عالیترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچبری کتیبه های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی( میر عماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و…( منبتهای ارزنده، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ بری و غیره اشاره کرد.

این اثر از ساختار معماری فخیمی برخوردار است که گرد هم آمدن فضایل هنری نامبرده، آن را در مجموعه های تاریخی ایران شاخص و متمایز نموده است. در جریان جنگهای ایران و روسیه در دوره قاجار و سقوط اردبیل، نسخ خطی کتابخانه شیخ صفی الدین اردبیلی توسط روسها به غارت رفت. هماکنون آن نسخ در موزه سن پترزبورگ در روسیه نگهداری میشوند. از جمله اشیای نفیس بقعه شیخ صفی، »فرش« مشهور اردبیل است که در حال حاضر در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری میشود. این بنا در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. اگر چه اینجا سرپوشیده است اما پیشنهاد می شود سفر فصول غیر سرد سال به اردبیل بروید.

منبع: صدجایی که در ایران باید دید- گردآوری و تالیف: کوروش مقصودی