مجمع خیرین شهرستان آمل سایت اطلاع رسانی مجمع خیرین شهرستان آمل
سنگ نبشته بیستون
راههای دسترسی: شهرستان هرسین در ۳۰کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون
کوه بیستون در کناره یک راه باستانی پر رفت وآمد قرار داشته و این راه، مسیر محل عبور کاروانها همچنین نظامیان از شهر های بابل و بغداد بـه سوی کوه های زاگرس و اکباتان بوده اسـت. این سایت تاریخی فضایی به اندازه ۱۶۵۰هکتار را به خود اختصاص داده است اثر اصلی این مکان باستان شناسی، کتیبه برجسته و میخی است و به دستور داریوش اول هخامنشی، هنگامی که به تخت امپراتوری پارس رسید نزدیک ۵۲۱سال پیش از میلاد مسیح (ع) ساخته شد. این کتیبه تنها اثر هخامنشیان است که به صورت مستند درباره سلسله هخامنشی و کنترل شورش های داخلی توسط داریوش اول و شرح دقیق این واقعه، توضیح داده است. بیستون در اصل و در آغاز بغستان نام داشته اسـت؛ کـه از دو واژه «بغ» بـه معنی خدا و «ستان» کـه پسوند مکان بـه معنی جایگاه و سرزمین اسـت تشکیل شده اسـت و روی هم بـه معنی جایگاه خدایان بوده اسـت. داریوش شاه دراین کتیبه شرح فتوحات خودرا بـه خط میخی و بـه سه زبان پارسی باستان، عیلامی و بابلی بر دل سنگ نگاشته اسـت. عظمت این کتیبه بـه گونه ای اسـت کـه فقط زبان پارسی باستان آن دارای ۴۱۴سطر می باشد. دراین کتیبه داریوش شاه علاوه بر شرح فتوحات خود از اهورا مزدا خدای نیکی بسیار یاد کرده و انسانها را بـه راست گفتاری و نیک کرداری دعوت کرده اسـت. سنگ نبشته بیستون بر دامنه کوه پروا و برسنگهایی از جنس آهک ایجاد شده که از آثار رنگ لعاب قهوه ای مانندی که پس از همراه شدن با ذرات اکسیده شده آهک و همچنین بقایای سربی که در چند سطر نخست اثر دیده شده است به نظر می آید در پایان کار برای افزایش طول عمر اثر تمام نمای آن را با اندودی ناشناخته پوشانده اند. ارتفاع کلی کتیبه ۷متر و ۸۰سانتیمتر و طول آن ۲۲متر می باشد و در مرکز آن ۵ستون به خط میخی فارسی باستان دیده میشود. هر یک از ۴ستون اولیه قدری کمتر از ۲متر عرض و ۴متر ارتفاع دارد.
متن فارسی باستان جمعاً ۵۲۵سطر دارد. بر روی پنج ستون مذکور اهورامزادا بر روی صفحه برآمدهای قرار گرفته و بر روی همه این اشکال در حال پرواز است. اهورامزدا با چهره انسانی و ریشی مستطیلی تجسم یافته و از میان انوار یک فرص خورشید بسیار بزرگ که در حال نورافشانی، پدیدار گشته است. بر روی سر او یک تاج تابناک با شاخه ایی قرار گرفته که نشانه و رمز خدایی بودن اوست. اهورمزدا دست چپش را با حلقه ای به سوی داریوش دراز کرده و به این ترتیب مشغول انجام مراسمی مبنی بر تسلیم قدرت و سلطه پادشاهی به داریوش میباشد. وی با دست راستش که بلند کرده خیر و برکت برای داریوش می خواهد. خود داریوش تاج پادشاهی بر سر دارد. سبیل هایش تابیده و ریشش مستطیلی شکل و به شیوه ریش پادشاهان آشور است که ده طره داشته. دست راست داریوش به حالت دعا و راز و نیاز به سوی اهورمزدا دراز است و با دست چپش کمانی را گرفته است. داریوش به اندازه معمولی بعنی به قد ۱۸۰سانتیمتر نشان داده شده است. داریوش با پای راست خود گئومات را زیر لگد انداخته به طوری که یک پا و دو دست گئومات به حالت تضرع بالا آمده است. از سمت چپ، در پشت سر داریوش دو نفر از درباریان نیزه دار و کماندار با تیرکش ایستاده اند و هر دو ریش های بلندی دارند. با توجه به نقشه های نقش رستم، نیزهدار مذکور «گبری» و کماندار «آسپاتینا» میباشد. این دو نفر قدشان از داریوش کوتاهتر و در حدود ۱۵۰سانتیمتر است، ولی از پادشاهان یاغی که مجسمه آنها تا سینه داریوش است ( ۱۲۰سانتیمتر)، بلندترند. پشت گئومات بلافاصله ۸نفر از غاصبین تخت و تاج پادشاهی و پیشوای قبیله سکاها، «تیگراخائودا» که نظر به تیزی نوک کلاهش هشت سانتیمتر از داریوش بلندتر است، نقش گردیده است. همه آنها به وسیله زنجیری به یکدیگر متصل هستند. قسمتی از مجسمه های کتیبه بیستون در زمان دو جنگ جهانی موقعی که سربازان از کنار آن عبور کردهاند، ویران گردیده است. مجموعاً این نقوش حد متوسط ۳متر ارتفاع و ۵٫۴۸متر طول دارد. نخستین کسی که موفق به خواندن کتیبه بیستون شد، هنری رالینسون انگلیسی افسر ارتش هند انگلستان بود. بخش هایی از این کتیبه باستانی به علت فرسایش در برابر باد و باران از میان رفته و ناخواناست؛ و نیز بدین خاطر که در دوره ای از بیخبری ایرانیان، نقوش و خطوط آن به عنوان نشانه تیراندازی مورد استفاده قرار میگرفت.
هم اکنون بقایای با ارزش دیگری از دوره مادها در ۸قرن پیش از میلاد مسیح، هخامنشیان، ساسانیان، ایلخانیان و صفویه در محوطه بیستون قرار دارد. غار شکارچیان و غار مرخرل به دوران پارینه سنگی باز می گردند و نیایشگاه مادی نیز از آثار بجا مانده مادها است که هر کدام به صورت جدا گانه در سال ۱۳۸۰خورشیدی ثبت ملی شدند .در محوطه بیستون مجسمه هرکول بر روی سنگ تراش خورده ای قرار گرفته شده و قدمت آن را به دوران سلوکیان نسبت داده اند. از آثار اشکانی این مجموعه نقش برجسته گودرز دوم اشکانی، نقش میتریدات اشکانی یا همان پیکره مهرداد دوم و سنگ نگاره بلاش است. ساسانیان در بیستون آثار بسیاری را از خود به یادگار گذاشته اند و شاید گفت در توسعه این مجموعه نقش به سزایی داشتند. کاخ بیستون یکی از این آثار ساسانی است که در سال های حکومتی سایر فرمانروایان به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار می گرفت. دیگر ردپای این سلسله تاریخی را می توان در آثاری نظیر فرهاد تراش، پل ساسانی یا همان پل خسرو و بنای ساسانی نظاره کرد. در زمان ایلخانیان بر بقایای کاخ ساسانی، کارونسرایی ساخته شد اما زلزله تمام آن را از بین برد، با این وجود شاه عباس صفوی در نزدیکی این سایت کاروانسرا دیگری را بنا نهاد و هم اکنون یکی از دیدنی ترین بخش های مجموعه بیستون به شمار می رود . این سایت در ۲۸اثر در ۷مهرماه سال ۱۳۸۱با شماره ۶۴۶۳به ثبت میراث ملی ایران رسید. در ۸ژانویه سال ۲۰۰۵میلادی، مصادف با ۱۹دی ماه ،۱۳۸۳سازمان جهانی یونسکو، ۱۳اثر از مجموعه بیستون را همچون کتیبه برجسته داریوش هخامنشی را اثری ارزشمند برای تمامی جهانیان خواند و با شماره ۱۲۲۲به ثبت خود رسانید .بهترین زمان سفر فصل بهار می باشد.
منبع: صدجایی که در ایران باید دید- جمع آوری و تالیف: کورش مقصودی
