صد جایی که در ایران باید دید (چغازنبیل)

چغازنبیل

راههای دسترسی : دسترسی به چغازنبیل از دو مسیر امکان پذیر است. مسیری که از جاده اهواز–شوش به سمت هفت تپه منحرف می شود و سپس به سمت چغازنبیل امتداد می یابد. همچنین از مسیر شوشتر به کشت و صنعت کارون که تا چغازنبیل امتداد می یابد.
به ایلامی زیگورات دوراونتاش )(Ziggurat Dūr Untashیا با نام امروزی چغازنبیل نیایشگاهی باستانی و ۴۰۰۰ساله است که توسط ایلامی ها و درحدود ۱۲۵۰پیش از میلاد ساخته شده است. چغازنبیل بخش بهجا مانده از شهر دوراونتاش است و در استان خوزستان قرار دارد .این سازه در سال ۱۹۷۹میلادی اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بینالمللی برای آن ارزش استثنایی و جهانی قائل است. خاورشناسان چغازنبیل را نخستین ساختمان مذهبی ایران میدانند. این سازه در ۴۰کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش و ۳۵ کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر واقع است، اما به دلیل واقع شدن در غرب رودخانه دز، مرز این دو شهرستان، در تقسیمات کشوری جزء شهرستان شوش محسوب میگردد. ساکنان محلی به تپههای غیرطبیعی، »چغا« میگویند و زنبیل نیز به معنی سبد میباشد و چون این محل تا قبل از حفاری به شکل سبد وارونه بوده، به آن چغازنبیل میگفتند. واژه چغازنبیل در زبان لری به معنی “تپه سبدی” است زیگورات ، Ziguratدر زبان سومری به معنی معبد چند طبقه و پله ای شکل میباشد.. این نیایشگاه توسط اونتاش ناپیریش )حدود ۱۲۵۰پ. م(، پادشاه بزرگ ایلام باستان، و برای ستایش ایزد اینشوشیناک، الهه نگهبان شوش شهر باستانی، ساخته شدهاست؛ و در حمله سپاه آشور بانیپال به همراه تمدن ایلامی ویران گردید. در سال ۱۸۹۰میلادی زمین شناس سرشناس ژاک دو مورگان گزارش میدهد که در ناحیه چغازنبیل معادن نفت وجود دارد. گویا شرکت نفت ایران در پی همین گزارش بود که پایه گذاری شد. این بنا نخستین بار توسط »براون Boravenکارشناس نیوزلندی شرکت نفت ایران و انگلیس در سال ۱۹۳۶ میلادی کشف گردید و طی سالهای ۱۹۵۳تا ۱۹۶۳میلادی توسط رومن گیرشمن حفاری گردید. پس از گذشت پنجاه سال مهندسانی که سرگرم فعالیت های نفتی در چغازنبیل بودند آجری را یافتند که روی آن نوشته هایی بود. آجر را برای باستان شناسانی که در شوش کاوش میکردند فرستادند و پس از آن یک زنجیره کاوشهایی در چغازنبیل صورت گرفت که به کشف معبد چغازنبیل و آثار مهم دیگری انجامید.

بلندی آغازین زیگورات ۵۲متر و ۵طبقه بودهاست. امروزه ارتفاع آن ۲۵متر و تنها ۲طبقه و نیم از آن باقی ماندهاست .زیر بنای چغازنبیل یک مربع ۱۰۵/۲۰ × ۱۰۵/۲۰متر است، یعنی دو برابر یک زمین فوتبال .برخلاف احداث زیگوراتهای بینالنهرینی که طبقات آنها بر روی یکدیگر قرار میگیرند، تمامی طبقات پنجگانه زیگورات چغازنبیل، به موازات یکدیگر و از سطح زمین احداث شدهاند. به جز طبقات اول و پنجم که توخالی بوده و دارای الحاقاتی به شکل اتاق، بودهاند، بقیه طبقات توپر بوده که با خشت پر شدهاند. بافت داخلی دیوارها از خشت و نمای بیرونی با آجر ساخته شدهاست. برخی از آجرهای بکار رفته در زیگورات، لعاب دار بوده و برخی دیگر دارای تزئیناتی به شکل گل میخ میباشند که در نوع خود از زمره قدیمیترین کاشیهای جهان بهشمار میروند. دور تا دور زیگورات، آجرهایی به خط میخی ایلامی به چشم میخورد که خطوط نوشته شده، نام سازنده بنا و هدف از ساخت آن را نشان میدهد. در جبهههای شمال غربی و جنوب غربی، دو سکوی مدور دیده میشود که نظرات مختلفی از جمله سکوی قربانگاه، محل نصب مجسمه، ساعت خورشیدی، محل پیشگویی و ستارهشناسی، درباره وجود آنها ابراز شدهاست. تصفیه خانه آب چغازنبیل، واقع در جبهه غربی معبد اصلی قرار دارد .این تصفیه خانه با بهره گیری از ظروف مرتبط ساخته شده و از این بابت قدیمیترین تصفیه خانه دنیا محسوب میشود .رومن گیرشمن، حفار چغازنبیل، اعتقاد دارد که آب مورد مصرف تصفیه خانه از فاصله ۴۵کیلومتری و توسط کانالی از رودخانه کرخه تأمین میشدهاست.. معبد چغازنبیل و شهر بزرگ آن )دوراونتاش( همانند بسیاری دیگر از شهرهای ایلام، در سال ۶۴۵ق. م توسط آشوری به سرکردگی )آشوربانیپال( ویران گردید. در محوطه اصلی چغازنبیل سه بنای آجری وجود
دارد که به شکل دایره ای ساخته شده اند و اطلاعات بدست آمده گویای این است که آنها چیزی شبیه به ساعت آفتابی هستند.از این سه بنا تنها یکی از آنها تا حدودی سالم مانده است.در بعضی کاوش ها ذکر شده که این بناها پایه ای برای مجسمه ها بوده اند که در چهار طرف چغازنبیل وجود داشته اند اما با کمی دقت می توان فهمید که از آنها برای تشخیص زمان استفاده می شده است. این بناها در کنار یکدیگر مجموعه واحدی را تشکیل می دادند، در واقع یک رصد خانه یا تقویم آفتابی برای حساب سال و سالشماری و استخراج تقویم و یا تشخیص روزهای اول و میانی هر فصل سال یا اعتدالین بهاری و پاییزی و همچنین تعیین انقلاب های پاییزی و زمستانی بوده است. تغییرات بین زاویه های آفتاب سنج ها با تغییرات زاویه طلوع خورشید در آغاز هر یک از فصل های سال برابر است.در واقع آفتاب سنج ها کاربردی برای تشخیص سایه ها در هنگام طلوع و غروب خورشید داشته اند.آجرهای استفاده شده برای ساختن این آفتاب سنج ها نیز اختصاصا برای همین کاربرد ساخته و قالب ریزی شده اند و دارای شکل هشت ضلعی می باشند. در جریان جستجوها باستان شناسان موفق شده اند سنگ نگاره ای را پیدا کنند که به دوره عیلام برمی گردد و مربوط به اونتاش ناپیریشا بوده است. روی این سنگ نگاره هم تصویر جالبی قرار دارد، تصویری از یک زن با دم ماهی که مارهایی را در دست گرفته است. این اثر تاریخی و یادگار ارزشمند از فرهنگ و تاریخ ایران که نشان دهنده ی تمدن چندین هزار ساله ی ایران است، مثل خیلی از آثار تاریخی دیگر در ایران نگهداری نمی شود و در موزه ی لوور فرانسه است.بهتر است در فصول بهار و پائیز به اینجا سفر کنید.

منبع: صدجایی که در ایران باید دید – جمع آوری و تالیف: کورش مقصودی